Dhjetë vite pas protestës simbolike, ku sfiduan Kryeministrin Edi Rama duke e gjuajtur me vezë, tetë ish-studentë të “Lëvizjes për Universitetin” rikthehen në gjykatë për të kërkuar pafajësinë.
Edhe pse kanë shlyer dënimin me orë shërbimi komunitar, një vendim i fundit i Gjykatës së Lartë ka rikthyer çështjen për rigjykim. Tashmë, ata synojnë jo vetëm të pastrojnë emrat e tyre, por edhe të dërgojnë një mesazh të qartë se liria e shprehjes dhe e drejta për protestë nuk mund të cenohen me lehtësi.
Historia e çështjes
Në nëntor të vitit 2015, Fakulteti i Shkencave Sociale në Tiranë u bë skenë e një përplasjeje mes studentëve dhe pushtetit të qeverisë së parë Rama, një episod që do të linte gjurmë në debatin për lirinë e shprehjes dhe të drejtën për të protestuar.
Ishte mesditë e 2 nëntorit kur një grup studentësh të “Lëvizjes për Universitetin” u vendosën në hyrje të fakultetit. Ata u vunë në pritje të daljes së Kryeministrit Edi Rama, i cili atë ditë ndodhej aty në një takim.
Prej më shumë se një viti, Lëvizja kishte kundërshtuar “Reformën e Arsimit të Lartë,” një nismë qeveritare e miratuar në parlament pavarësisht kritikave të opozitës, akademikëve dhe shoqërisë civile. Reforma, sipas kundërshtarëve, rrezikonte autonominë universitare dhe i hapte rrugën komercializimit të mëtejshëm të arsimit të lartë.
Sapo Kryeministri doli nga fakulteti, thirrjet e studentëve kundër tij dhe në mbrojtje të arsimit publik falas pushtuan oborrin. Në një moment tensioni, një vezë u lëshua drejt të tij, por nuk e goditi.
Reagimi i forcave të sigurisë ishte i menjëhershëm. Oficerët e policisë dhe gardës, – disa të veshur civilë, – ndërhynë duke ndaluar dhunshëm disa studentë, përpjekjet për t’u larguar të të cilëve rezultuan të kota.
Tetë prej tyre përfunduan në ambientet e Komisariatit Nr.2, ku u mbajtën për rreth tetë orë pa ndonjë shpjegim të qartë.
Në përfundim, ndaj tyre u ngritën akuzat “goditje për shkak të detyrës” dhe “kundërshtim i punonjësve të policisë.” Hetimet ndaj tyre zgjatën pesë muaj, ndërsa procesi gjyqësor u shtri për dhjetë muaj të tjerë.
Më 20 mars 2017, Gjykata e Tiranës i shpalli fajtorë, duke i dënuar me dy muaj burg, një dënim që më pas u konvertua në 60 orë punë komunitare.
Përfaqësuesit ligjorë të studentëve, nga qendra “Res Publica,” apeluan vendimin, por Gjykata e Apelit refuzoi ankimimin me argumentin se kjo qendër “nuk kishte të gjitha tagrat për të ushtruar apelimin në emër të të pandehurve.”
Por ky vendim nuk do të ishte i fundit në këtë histori. Në një kthesë të papritur, në mars të këtij viti, Gjykata e Lartë e cilësoi qasjen e Apelit “tejet formale dhe joproporcionale,” duke konstatuar se ajo u kishte mohuar studentëve akses të plotë në drejtësi.
Si rezultat, gjykata urdhëroi rishqyrtimin e çështjes nga një trup tjetër gjykues në Apel dhe tashmë tetë ish-studentët kanë mundësi të fitojnë pafajësinë.
Procesi i parregullt dhe rëndësia e çështjes
Hetimet dhe procesi gjyqësor në ngarkim të tetë studentëve u shoqërua me një sërë problematikash. Gjatë seancave, të cilat shpesh u shtynë pa ndonjë arsye të fortë, Kryeministri Rama nuk dëshmoi asnjëherë.
Ndërkohë, punonjësit e policisë që ndodheshin në vendngjarje nuk arritën kurrë të identifikonin asnjë student si autorin e pretenduar të hedhjes së vezës. Si provë materiale u sekuestruan vetëm mbetjet e një kokërr veze.
Katër dëshmitarë të akuzës, të gjithë efektivë të policisë, dhanë dëshmi identike, duke ngritur dyshime mbi besueshmërinë e tyre. Për më tepër, policia kreu kontrolle të paautorizuara në banesat e studentëve, dhe sipas dëshmive, disa prej tyre u përballën me dhunë fizike.
Ndërsa anëtarët e “Lëvizjes për Universitetin” u përballën me një proces të gjatë dhe të vështirë gjyqësor, një prej oficerëve të përfshirë në ndalimet e dhunshme të asaj dite avancoi në karrierë pavarësisht implikimeve në veprimtari të dyshimta.
Sipas ish-studentëve të ndaluar më 2 nëntor 2015, Dedian Gjoni ishte një nga policët që mori pjesë në operacion. Tetë vjet më vonë, në vitin 2023, ai u arrestua si i dyshuar për përfshirje në aktivitete kriminale dhe sigurimin e kushteve për atentate.
Kjo shton edhe më tej dilemat mbi drejtësinë dhe përgjegjësinë institucionale në trajtimin e çështjeve të protestave kundër qeverisë.
“Imagjinoni se për çfarë arsye një njeri i tillë, ka qenë në polici dhe për çfarë arsye Rama e ka pasur në strukturat më të larta të policisë,” tha Bora Mema, një nga ish-studentët e përfshirë, gjatë emisionit “Ora e Betit” teksa denoncoi se Gjoni ka qenë ndër oficerët që dhunoi dhe kërcënoi studentët në protestën e vitit 2015.
“Çështja nuk është thjesht për një vezë, por për të drejtën për të pasur një protestë në çfarëdolloj mënyre, e drejta për t’u shprehur, e drejta për të pasur një proces të rregullt ligjor,” theksoi avokati Dorian Matlija gjatë së njëjtit emision.
Episodi që nisi si revoltë studentore kundër një reforme universitare, po përfundon duke u kthyer në një precedent me ndikim të gjerë mbi të drejtat e protestuesve në Shqipëri dhe qasjen e shtetit ndaj zërave qytetarë që mendojnë ndryshe.
Erblin Vukaj ka përfunduar studimet për “Shkenca Komunikimi” e më tej është mjeshtëruar (MSc) për “Gazetari Evropiane dhe Ndërkombëtare” në Universitetin e Tiranës. Prej vitit 2012 Vukaj punon si gazetar profesionist duke fituar përvojë në media online, shtyp të shkruar, radio dhe televizion. Ai ka mbuluar çështjet të ndryshme si aktualiteti, shëndetësia, mjedisi dhe sporti. Paralelisht, ka drejtuar dhe është përfshirë në disa projekte hulumtimi mbi të shkuarën komuniste në Shqipëri.
