Onafhankelijke journalistiek en vrijheid van meningsuiting worden in Albanië voortdurend bedreigd, terwijl de media vaak in de greep zijn van bekrompen politieke en economische belangen.
Deze conclusie wordt onderstreept door een rapport dat onlangs is gepubliceerd door twee onafhankelijke centra die zich bezighouden met onderzoek naar de media, en die met bezorgdheid de toename van rechtszaken en aanvallen tegen journalisten hebben samengevat.
Rapport gepubliceerd door het Center for Science and Innovation for Development (SCiDEV) en de Observatory of the Balkans and Caucasus Transeurope (OBCT) benadrukt het verontrustende feit van de toenemende rechtszaken tegen journalisten.
Volgens het rapport zijn er het afgelopen jaar, tot juli 2024, dus 43 rechtszaken gemeld tegen journalisten of mediamedewerkers, waarvan 38 bij de rechtbank van Tirana waren geregistreerd.
Tegelijkertijd waren er in deze periode 28 zaken in hoger beroep en nog eens twee bij de Hoge Raad.
Deze sfeer heeft een negatieve invloed gehad op de kwaliteit van de onderzoeksjournalistiek, omdat veel media onder druk staan om bepaalde verhalen wel of niet te publiceren.
“Een groot aantal rechtszaken tegen journalisten is gebruikt als instrument om hen het zwijgen op te leggen. Rechtbanken worden vaak beïnvloed door de politiek en het bedrijfsleven, wat de juridische bescherming van journalisten uiterst moeilijk maakt", wordt in het rapport geciteerd.
Albanië beschikt niet over een elektronisch register voor zaken tegen journalisten, hoewel het huidige systeem van het Hof van Tirana een dergelijke categorisering toestaat, zoals uitgelegd door de Hoge Raad van Justitie.
In hun rapport beschouwen SCiDEV en OBCT zelfcensuur als een van de meest verontrustende kwesties van mediavrijheid in het land.
"Journalisten hebben te maken met gedwongen zelfcensuur, omdat ze vaak bang zijn voor de gevolgen van kritische berichtgeving over de overheid of het grote bedrijfsleven", aldus het rapport.
Volgens het rapport wordt 94% van de belangrijkste media in Albanië gecontroleerd door een klein aantal eigenaren met sterke politieke en economische banden.
Deze concentratie van eigendom heeft een negatieve invloed gehad op de redactionele onafhankelijkheid, waardoor een omgeving is ontstaan waarin de berichtgeving wordt beïnvloed door de commerciële of politieke belangen van de eigenaren.
Het rapport stelt dat de politieke druk op de media de afgelopen jaren aanzienlijk is toegenomen. Journalisten en redactiekamers worden vaak geconfronteerd met verbale aanvallen, bedreigingen en regelrechte intimidatie door ambtenaren.
Het rapport citeert dat meer dan 70% van de ondervraagde journalisten toegeeft aan zelfcensuur om te voorkomen dat hun professionele positie in gevaar komt of om zichzelf te beschermen tegen juridische en politieke repercussies.
Een specifiek geval dat in het rapport is opgenomen, is dat van onderzoeksjournalist Elvis Hila, die te maken kreeg met fysieke aanvallen en directe bedreigingen van lokale politici nadat hij een artikel had gepubliceerd waarin corrupte plannen bij lokale overheidseenheden aan het licht kwamen.
Fysieke en verbale aanvallen op journalisten nemen ook toe.
In 2023 documenteerde het Safe Journalists Network 24 gevallen van aanvallen op journalisten en mediaprofessionals, waarvan er 9 directe aanvallen op sommige journalisten of groepen mediaprofessionals waren. Gedurende het jaar 2024, in de periode januari-juli, werden 19 gevallen geregistreerd.
Het rapport onderstreept dat er een duidelijke discrepantie bestaat in het aantal dat door de instellingen wordt gerapporteerd, met dat van de politie die in 5 vijf gevallen van aanslagen rapporteerde en de aanklager die zeven gevallen rapporteerde.
“Deze discrepantie onderstreept de noodzaak van systematische en nauwkeurige registratie en publicatie van gegevens over aanvallen op journalisten en mediamedewerkers door zowel de politie als het openbaar ministerie”, aldus het rapport.
Een ander groot probleem zijn de obstakels voor journalisten die onderzoeksjournalistiek willen beoefenen. Het rapport merkt op dat de toegang tot informatie moeilijk blijft en dat journalisten te maken krijgen met zware bureaucratie wanneer ze publieke informatie van staatsinstellingen proberen te verkrijgen.
Bovendien worden journalisten die verslag doen van corruptie en machtsmisbruik vaak geconfronteerd met diverse straffen, waaronder talloze rechtszaken.
Uit het rapport blijkt dat slechts 15% van de verzoeken om informatie van journalisten binnen de wettelijke termijn wordt ontvangen. Bovendien is veel van de verstrekte informatie gedeeltelijk of gemanipuleerd, waardoor het voor journalisten moeilijk wordt een grondige en nauwkeurige analyse van gevoelige publieke kwesties uit te voeren.
In een nieuwe ontwikkeling spelen online media en sociale netwerken een steeds belangrijkere rol bij het informeren van het publiek.
In het rapport wordt echter bezorgdheid geuit over de desinformatie en het gebrek aan transparantie van veel onlinemedia. Het gebrek aan effectieve regulering van deze media heeft geleid tot een toename van nepnieuws en manipulatie van de publieke opinie.
Meer dan 50% van de onlinesites beschikt niet over duidelijke gegevens over de eigenaren en werkt anoniem, wat bijdraagt aan de verspreiding van nepnieuws en manipulatie van de publieke opinie.
“De groei van online media heeft geleid tot een toename van desinformatie, terwijl het gebrek aan regelgeving ervoor heeft gezorgd dat veel platforms opereren zonder transparantie en ethische normen.", vervolgt het rapport.
Een groeiend probleem dat in het rapport wordt benadrukt zijn cyberaanvallen op de media.
“In 2024 benadrukken cyberaanvallen grote uitdagingen voor onafhankelijke media (toenemen van burgers), waarbij de nadruk wordt gelegd op de noodzaak dat wetshandhavingsinstanties worden uitgerust met voldoende middelen om het groeiende aantal van deze incidenten aan te pakken, waarbij zowel journalisten als burgers in het algemeen het doelwit zijn", aldus het rapport.
Het rapport benadrukt dat politieke figuren vooral opdracht geven tot aanvallen op kritische onderzoeksmedia of onafhankelijke journalisten GEVAL van Ola Xama.
Het werkelijke aantal incidenten overtreft waarschijnlijk het aantal gedocumenteerde gevallen, wat het belang onderstreept van het empoweren van journalisten met betrekking tot hun rechten en bescherming.
In het rapport wordt opgemerkt dat vrouwelijke journalisten in Albanië gevallen van seksuele intimidatie, onlinegeweld en lastercampagnes blijven melden als de meest voorkomende vormen van gendergerelateerde druk waarmee zij worden geconfronteerd.
‘Deze druk wordt vaak niet gerapporteerd’, aldus het rapport en voegt eraan toe dat veel vrouwelijke journalisten het gevoel hebben dat hun klachten niet serieus zullen worden genomen of dat de journalisten te maken krijgen met represailles als zij verslag uitbrengen.
“Bovendien zijn er groeiende zorgen over op gender gebaseerde desinformatie en online geweld tegen vrouwelijke journalisten”, vervolgt het rapport.
Het SciDev-rapport suggereert dat er, om de mediasituatie in Albanië te verbeteren, maatregelen moeten worden genomen om de redactionele onafhankelijkheid te garanderen en journalisten te beschermen tegen politieke en economische druk.
Ook wordt een grotere transparantie van het media-eigendom en een gemakkelijkere toegang tot publieke informatie aanbevolen.
Citizens heeft een podcast "The Unheard" geproduceerd, gewijd aan journalisten en mediavrijheid.
Deze podcast diende als een platform voor journalisten om hun verhalen over bedreigingen of aanvallen na onderzoeksrapportage te delen. Ook mediaonderzoekers namen deel aan deze podcast, met wie we de redenen analyseerden die tot dergelijke aanvallen leiden.
Hij voltooide de masterstudie Onderzoeksjournalistiek aan de afdeling Journalistiek van de Universiteit van Tirana. Ze werkt al vijf jaar als journalist, waar ze eerder kwesties van politiek en parlementaire activiteiten behandelde, in gedrukte en online media. Momenteel is ze journalist bij Citizens.al, waar ze verschillende sociale kwesties behandelt die verband houden met de transparantie van instellingen. Bij Citizens.al leidt ze de podcast "The Unheard" en is ze betrokken als manager van projecten die verband houden met de ondersteuning van onderzoeksjournalistiek.
