“Jeta brenda katër mureve”, mungesa e mjeteve ndihmëse izolon personat me aftësi të kufizuara

22 vite më herët për shkak të një aksidenti me makinë, Eduart Nezha, asokohe vetëm 24 vjeç, nuk mundi më të ecte dhe të lëvizte si më parë. Shtrati iu kthye në hapësirën e vetme ku kalon kohën edhe sot, në pamundësi për të lëvizur.

Si përfitues i statusit të invalidit të përhershëm, ndihma e vetme që ai merr nga shteti shqiptar është 36,000 lekë, duke përfshirë këtu edhe pagesën për kujdestarin, funksion që e kryen motra e tij.

“Unë e kam shënuar në emër të motrës se mamaja është pensioniste, është 75 vjeç, ndërsa babai vdiq para katër vitesh”,-rrëfen Eduarti.

Katër vite më herët ai u detyrua të shpërngulet nga Elbasani në Durrës që të ishte pranë motrës së tij.

“Vetëm motrën kam, motra u martua në Durrës dhe kur u sëmur babi për të më lënë afër motrës më solli në Durrës”,-u shpreh Eduarti.

Njëjtë si Eduarti, në pamundësi për të lëvizur nga shtëpia është edhe Vullnet Veizi nga Paskuqani. Tanimë 49 vjeç ai rrëfen se mbeti i paralizuar në vitin 2002 si pasojë e një aksidenti, ku u rrëzua nga një shkëmb.

Sipas censusit të përgjithshëm të popullsisë 2011 (nuk ka një census tjetër të kryer më pas) 6.2% e popullsisë në moshë madhore ka deklaruar se ka një aftësi të kufizuar.

Format më të zakonshme, është vështirësia në lëvizje (3.7%), ndërsa 1.7% ka vështirësi në dëgjim dhe 1.5% në komunikim.

Pavarësia, një e drejtë jo e garantuar për personat me aftësi të kufizuar

Vullneti, prej 20 vitesh nuk ka mundur të dalë përtej pragut të shtëpisë. E vetmja që e ndihmon për të lëvizur është bashkëshortja e tij, e cila shpesh shkon edhe përtej limiteve të forcës së saj fizike.

“Gruan e kam si karrocë. I hipi në shpinë për të lëvizur se s’kam mundësi tjetër. Skam lëvizur asnjëherë nga shtëpia, vetëm deri te oborri i shtëpisë“,-rrëfen Vullneti.

Ndërsa nuk ngurron të tregojë në formën e tij admirimin që ka për të shoqen.

“Atë nuk e kam bashkëshorte, atë e kam si motër. Motër më ka dalë“,-përmbyll ai të folurën për të.

Ndërsa për Eduartin kthimi i motrës nga puna përcakton nisjen e mundësisë për të lëvizur.

“Unë tani brenda do pres motrën në orën 7 të lërë punën, të vijë motra këtu, nëse ka kohë të më hipi një orë në karroce”.

Deri më tani shteti shqiptar nuk u ka mundësuar asnjë mjet ndihmës që lehtëson lëvizjen e tyre apo jetesën në kushtet ku ndodhen. E vetmja mënyrë për ti siguruar ato është blerja në mënyrë individuale apo dëshira e mirë e të afërmve për të ndihmuar.

“Më cuan në Greqi që u operova dhe pastaj një kushëri që kisha më coi në Itali gjasme për më mirë atje por s´bënë asgjë. Edhe atje pastaj më dhanë një karroce dhe atë kam akoma. Kurse tani që më vdiq babai, nuk hipa, skisha asnjë me kë të hipja në karrocë. Kushërinjtë u mblodhën dhe më blenë një karrocë elektrike që nëse është afër krevatit, pra të më tërhiqnin zvarrë e të hipi”,-rrëfen Eduarti.

Ndërsa Vullneti, mjetet ndihmëse për lëvizje i ka parë vetëm në televizor pa pasur mundësi në gjithë këto vite të ulej apo të përdorte ndonjë prej tyre.

“Kur shoh në televizor invalidët e tjerë që lëvizin them ca është kjo. Nga shteti nuk më është ofruar asnjë gjë. As karrocë, as motor elektrik me bateri, asnjë gjë“,-shprehet Vullneti.

Mjetet ndihmëse sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë ndihmojnë në eleminimin e shprehjes së aftësisë së kufizuar duke përmirësuar në këtë formë aksesin qoftë në ndërtesa, në kompjuter, por edhe për të pasur kontroll mbi paisjet elektronike.

Suela Lala, përfaqësuese e Fondacionit “Së Bashku” sqaron se mjetet ndihmëse janë kyçe per personat me aftësi të kufizuar.

“Nëse nuk ke një karrige me rrota kuptohet që nuk mund të kesh lirinë për të lëvizur dhe për të bërë aktivitete të jetës si gjithë të tjerët, pra mbetesh në krevat. Nëse nuk ke një shkop të bardhë për të dalluar pengesat gjithashtu nuk lëviz dot lirshëm”.

Sipas Lalës kontributi i mjeteve ndihmëse reflektohet edhe në sistemin shëndetësor.

“Personat me aftësi të kufizuar që qëndrojnë gjatë ulur ose gjatë shtrirë, sidomos para dhe tetraplegjikët, kanë premisa për të zhvilluar plagë dhe dekupitus dhe për këtë arsye është shumë e nevojshme që karrigia me rrota të ketë një jastëk të një teknologjie të caktuar e cila parandalon plagët, po ashtu dyshekë të tillë anti dekubitus, të cilat parandalojnë plagët për këtë grup personash”,-shprehet Suela Lala.

Në Shqipëri kjo e drejtë rregullohet përmes ligjit 93/2014 “Për përfshirjen sociale dhe aksesueshmërinë e personave me aftësi të kufizuara” ku mjetet ndihmëse janë një nga shërbimet kryesore për garantimin e të drejtës për jetesë të pavarur për personat me aftësi të kufizuara. Ndërsa neni 9 nënvizon se sigurimi i mjeteve ndihmëse bëhet sipas një vlerësimi të caktuar, duke ndërtuar kështu një sistem nën kujdesin e Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor, koordinuar nga Ministria e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale.

Mirëpo kërkesës për informacion për të kuptuar më tej si bëhet kjo shpërndarje paisjesh Fondi iu përgjigj se është jashtë kompetencës së punës së tij, duke na drejtuar te Shërbimi Social Shtetëror që deri në publikimin e këtij materiali nuk ka kthyer një përgjigje.

Legjislacioni shqiptar për PAK, i vjetër përkundrejt zhvillimit teknologjik

Plani Kombëtar i Veprimit per Personat me Aftësi të Kufizuar 2021-2025, por edhe një serë ligjesh të tjera përcaktojnë qartë nevojën për të siguruar mjete ndihmëse. Mirëpo sipas juristes Anisa Seferaj, legjislacioni shqiptar nuk ecën në të njëjtin hap me zhvillimin teknologjik.

Anisa Seferaj, juriste Burimi i fotos: RTV ORA

“Si fillim duhet të bëhet e mundur hartimi i të gjithë kuadrit ligjor për garantimin e mjeteve ndihmëse nga shteti për personat me aftësi të kufizuar. Kjo nënkupton pikë së pari hartimin e listës së mjeteve ndihmëse që do të ofrohen nga shtetit shqiptar për personat me aftësi të kufizuara duke mbajtur gjithmonë për referencë Listën Prioritare të Produkteve Ndihmëse të miratuar nga Organizata Botërore e Shëndetësisë”,-shtjellon juristja Seferaj.

Sipas ligjit për “Statusin e invalidit paraplegjik dhe tetraplegjik”: “Administrata e Përgjithshme e Ndihmës dhe e Shërbimeve Sociale administron mjetet e përshtatura për të sëmurët paraplegjikë dhe tetra plegjikë. Kriteret përcaktohen me rregullore nga Administrata e Përgjithshme e Ndihmës dhe e Shërbimeve Sociale”. Rregullore kjo jo publike deri më tani.

E vetmja lehtësi nga shteti shqiptar për mjetet ndihmëse është ajo doganore, e cila përjashton nga taksat dhe tatimet disa lloje mjetesh ndihmëse për para dhe tetra plegjikët.

Megjithatë, ky rast shërben për ata persona që kanë mundësi ekonomike të mjaftueshme për të kryer vetë blerje të paisjeve ndihmëse.

“Është një absurd i madh që e vetmja lehtësi për mjetet ndihmëse të jetë heqja e taksës doganore. Nuk ka asnjë lloj politike tjetër mbështetëse. Ndërkohë që vendet edhe pranë nesh kanë politika e para të mbulimit të kostove të tyre nga shteti dhe e dyta kanë edhe lehtësi tatimore, në kuptimin që nëse një person i duhet të blejë një mjet ndihmës, por edhe një kompjuter apo disa pajisje të tjera që i duhen personit me aftësi të kufizuar për të punuar dhe për të qenë i pavarur“,-shprehet Suela Lala.

Sipas dy botimeve që fondacioni “Së bashku” ka kryer vendi ynë nuk ka një listë të miratuar të mjeteve ndhmëse.

“Vendi ynë nuk ka një listë të miratuar të mjeteve ndihmëse për personat me aftësi të kufizuar, nuk ka planifikim buxhetor për ti mbuluar ata. Nuk ka një sistem të ngritur për të garantuar dhënien e tyre dhe mbërritjen e tyre te personat me aftësi të kufizuar dhe as jua njeh rëndësinë në kuptim të shëndetit dhe të mirëqënies të individit dhe të shoqërisë. I vetmi vend në Ballkan që është në hapin zero në këtë drejtim për fat të keq“,-tha Suela Lala.

Sipas juristes Anisa Seferaj Shqipëria nuk ka ngritur një sistem të teknologjisë ndihmëse për personat me aftësi të kufizuara bazuar në standardet ndërkombëtare. Seferaj thekson se mungon një listë e produkteve ndihmëse dhe ende nuk ka asnjë angazhim për garantimin e teknologjisë ndihmëse për këtë grup.