Mali i Tomorrit është destinacioni përfundimtar i mijëra pelegrinëve nga e gjithë Shqipëria, por dhe nga jashtë kufirit për ritin e përvitshëm drejt vendit të shenjtë, Kulmakut. Rrugëtimt të tyre iu bashkua edhe Citizens Channel.
Pasi lamë në të majtë Poliçanin, nisëm ngjitjen drejt malit të shënjtë të Tomorrit. Lartësia 2416 metra. Para se të niseshim na këshilluan të merrnim një mjet që sfidon rrugët malore sepse rruga është paasfaltuar dhe e vështirë.
Pak nga pak vreshtat dhe pemët fillojnë e rrallohen. Një orë më vonë ndodhemi mes pllajave të zhveshura të Tomorrit.
Kompani të ndryshme dhe njerëz me ‘fije të lidhura mirë’ prej vitesh po gërryejnë prej malit të shenjtë tonelata të tëra me pllaka mermeri që më pas zbriten për tu tregëtuar. Gjithandej gjurmë gërmimesh, pllakash të lëna pranë gropave pa bimësi dhe pluhur i shkaktuar nga vargje makinash që po ngjiten për të qenë pjesë e pelegrinazhit pesë ditor, nga 20 deri më 25 gusht.
Ndalesa e parë ndodh pa kryer as gjysmën e udhëtimit, në të djathtë në fshatin Dhorjes ndodhet objekti i parë ku pelegrinët ndalojnë. Në tyrbe lexojmë një tabelë udhëzuese ‘Gjurma e Abaz Aliut’, dhe ajo që dallohet është forma e ngjashme me gjurmet e patkoit të një kali të lëna në dërrasën e Kajcës.
E gjithë kjo është rrethuar në formën e një turbeje në të cilën ndodhet në hyrje tabela “PA ATDHE NUK KA FE”. Besimtarët bektashinj pasi hyjnë në objekt, kryejnë ritin duke hedhur hapa në formë rrethore dhe pasi hedhin lekë në dërrasën ku shihen gjurmët ata duhet të dalin duke ecur mbrapsht.
Ajo që shikohet teksa del janë jo vetëm banorët e zonës që shesin rigon, çaj dhe lajthi skrapari, por edhe një lokal i improvizuar me plasmasë si dhe gropat e mbetura nga gërmimet për pllaka mermeri.
Një polic përpiqet të orientojë trafikun e rënduar, për shkak të një plani masash të përpiluar nga policia e Beratit ashtu sikurse në çdo gusht. Lart duket e largët dhe sfiduese edhe maja e Tomorrit.
Pas një udhëtimi që zgjat dhe një orë tjetër shfaqen dhjetra çadra të vendosura në pllaja. Rregulli e do që për të ndjekur ritin duhet të flesh një natë në malin e shenjtë. Për këtë qindra persona me të afërmit e tyre ose kanë ngritur çadrat e tyre, ose më së shumti kanë marrë çadra që jepen me qira. Ato kushtojnë nga 20 deri në 30 mijë lekë të vjetra.
Por ne vazhdojmë udhëtimin tone. Duhet të kapim majën e Tomorrit pasi siç shprehet, Deliu shoqëruesi ynë, duhet të mbërrijmë në Majën e Tomorrit. Aty është Turbja e Abaz Aliut, e shpallur monument kulture që prej viti 2008. Për nder të tij është ngritur edhe një statujë bronzi, ku Abaz Aliu mbi një kalë me shikim andej nga lind dielli mban në krahë dy fëmijë.
Rruga që të çon drejt tyrbes është e shtruar me pllaka mermeri. Të paktën mermeri i Tomorrit është përdorur edhe këtu.
Banorët e fshatrave përreth kanë mbyllur në vathë të krijuara enkas, dhjetra qengja. Ata më pas do të blihen e do të bëhen kurban. Por përpara këtij riti duhet të hyjmë në turbe.
Klajdi nga Skrapari, 14 vjeç, na kujton se duhet të blejmë qirinj. Një pako kushton 2 mijë lekë të vjetra. Ai bashkë me familjarët e tjerë vijnë çdo vit, secili prej tyre bën një punë për të fituar të ardhura me të cilat më pas jetojnë.
“Kam filluar të shes 10 vjeç qirinj – thotë Klajdi – kushdo që vjen këtu i blen me pako.”
Luten jo vetëm për vete, por edhe për të afërm apo njerëz të dashur. Për punën dhe mbarëvajtjen në jetë. Besimtarët e sektit bektashian marrin me vete në shtëpitë e tyre qirinjtë e shkrirë dhe dheun që ndodhet në vendin ku prehen klerikët bektashianë, pasi kjo sjell për ta mbarësi përgjatë gjithë vitit kalendarik.
Edhe në shkallët e tyrbes lypesit të kujtojnë se duhet të falësh dicka në shenjë mirësie njerëzore, ashtu sikurse duhet të veprohet më vonë edhe për ndarjen e mishit të qengjit që do të bëhet kurban.
Pelegrinët që kanë fjetur në mal gjatë natës vijnë për të kryer ritin sapo lind dielli. Ata ecin në formë rrethore dhe më tej ndezin qirinj. Pelegrinazhi nuk ka mbaruar ende.
Pelegrinët zbresin në Teqenë e Kulmakut, rreth saj dhe në kodrat përreth janë ngritur dhjetra çadra. Gjithçka është në shërbim të pelegrinëve, por me kushtin që të kesh lekë me vete. Duket si një tregti.
Edhe këtu banorët kanë futur dhjetra qengja në vathë, mesatarisht një i tillë kushton 90 mijë deri në 120 mijë lekë të vjetra.
Arturi nga Gramshi, si disa të tjerë, shet thasë. Një mijë lekë të vjetra copa. Thesi duhet marrë me vete, për tek vendi i thertores, pasi në të do të futet qengji i therur.
Më shumë se 10-të burra të veshur si kasapë dhe që paguhen si të punësuar, therin më shumë se 2 mijë qengja në ditë. Si pjesë e ritit është edhe fakti që qengji duhet të jetë mashkull, ideale do ishte ngjyra e zezë.
“Eja afrohu!” bërtet kasapi kur ther qengjin, dhe secilit nga pelegrinët e kurbanit në fjalë i lyen ballin me një pikë gjak. Kjo shenjë duhet mbajtur gjithë ditën. Është shenja e sakrificës. Personi që të pret faturën kërkon 5 mijë lekë të vjetra për therjen, pastaj ai të orienton tek bashkëfshatarët e tij për ta pjekur.
Poshtë rrugës kryesore, brazda pa fund janë krijuar nga banorët e zonës për të hapur vendet e pjekjes. Ata kërkojnë 20 mijë lekë të vjetra për këtë shërbim ndërsa kanë punësuar të afërm por edhe fëmijë romë që paguhen për këtë proces. Dy orë e gjysëm më vonë kurbani i pjekur është gati dhe prej tij një e treta duhet falur për njerëzit në nevojë.
Kjo ishte hera e parë për ne, por sipas besimtarëve bektashianë, për të pasur mbarësi në familje, çdo person duhet të vijë në malin e Tomorrit për 3 vite me radhë.
Autor: Artemisa Hoxha / Citizens Channel
